पराजयका भक्काना - जोतारे धाइबा (शव्दकोश )

[caption id="attachment_2065" align="alignright" width="150"] जोतारे धाइबा[/caption]

मरुभूमिमा एउटा प्यासी यात्रालाई अघिल्तिर पानीले भरिएको सडकले थप दौडको निम्तो मात्रै दिइरहन्छ । मृगतृष्णाको त्यही खिरिलो धागोमा असिनपसिन भएर जिन्दगीले सर्कस चलाउँछ । त्यस्तो सकसमय सर्कस चलाउन बाध्यमध्येकै हुन्, वैदेशिक रोजगारीमा जानेहरू । कृष्णपक्षको नवीनतम कथासंग्रह 'तिर्खा' मा त्यस्तै प्यासी आत्माहरूको काकाकुल जिन्दगीका नसा छाम्न पाइन्छ ।

 

'तिर्खा'भित्रका कथाहरू बढ्ता व्यथा लाग्छन् । तिनमा रेगिस्तानको खिर्‍याउने हावासँगै पसिना र यौवन बगाइरहेका हजारौं श्रमिकका प्रतिनिधि अनुहार छन् । यौवन र तन्नेरी सपनालाई खुब स्वादले चपाइरहेको वैदेशिक रोजगारीको विवशता जति निष्ठुर छ, कठिन दिनचर्याबाट थाकेको मन-मगज टेको लगाउन प्रेम जस्तै कुनै साथको खोजीमा भौंतारिएका मनको दुर्दशा त्यति नै कारुणिक लाग्छ ।

कुनै पनि कथा समाज र त्यहाँ रहेका व्यक्तिका केही हाँसो पोतिएको व्यथा नै हो । यस मानेमा 'तिर्खा'भित्रका कथाहरू बढ्ता व्यथा लाग्छन् । तिनमा रेगिस्तानको खिर्‍याउने हावासँगै पसिना र यौवन बगाइरहेका हजारौं श्रमिकका प्रतिनिधि अनुहार छन् । यौवन र तन्नेरी सपनालाई खुब स्वादले चपाइरहेको वैदेशिक रोजगारीको विवशता जति निष्ठुर छ, कठिन दिनचर्याबाट थाकेको मन-मगज टेको लगाउन प्रेम जस्तै कुनै साथको खोजीमा भौंतारिएका मनको दुर्दशा त्यति नै कारुणिक लाग्छ । भ्यागुता जस्तै उफ्रिएर खुसीको सिकार गर्न तम्सिने यात्रीहरू आफैं विभिन्न खाले सिकारमा परिणत भएको कहाली हुन् कृष्णपक्षका कथाहरू ।

उनले एउटा कथामा 'पराजय र मृत्युका कथा नलेख्न आग्रह गर्नेहरूसँग एकदम असहमति' प्रकट गरे जस्तै श्रमशील, स्वप्निल र हारेको जिन्दगीलाई ऐना देखाउनु नै उनको कथाकोण देखिन्छ । खासमा सामाजिक न्याय पनि उत्पीडित, अपहेलित र शोषितहरूसम्म पुगेर उनीहरूको आवाज उत्खनन गर्नु नै हो । पात्रहरूका पराजित जिन्दगीसँग पाठकहरूले आफ्नै घाँटी जोडिएको पाउन सक्छन् ।

अधिकांश कथा भावनाप्रधान छन् । मन एकतमासको पार्दै लैजाने कोमल गद्य छ कथाकारसँग । इन्टरनेटको जालोभित्र ब्लगरका रूपमा लेखनमा रत्तिएका उनका कथामा पनि ब्लगमा जस्तै मनमौजीपन छ । त्यस्तो फुक्काफाल लेखनको शक्ति र सीमा दुवै हुन्छ । शक्ति : पात्र र परिवेशमा चाहेजसरी कल्पनाशीलता खेलाउन सकिने । सीमा : त्यही अधिक खुकुलो कथानकले घटना र चरित्र चित्रणको विश्वसनीयता बलियो नहुने । यही पछिल्लो विशेषताको सिकार भएका छन् अधिकांश कथा । कथाको अनपेक्षित अन्त्यमा हतारिने कथाकारले 'फिल्मी क्लाइमेक्स' को मोह राखे झैं देखिन्छ । कथामा प्रभाव पैदा गर्ने क्रममा झटपट एक सय ८० को कोणमा घटना देखा पर्छ ।

विभिन्न देशबाट इजरायल पुगेका श्रमिक युवायुवतीका दुःखान्तका साथै इजरायल - प्यालेस्टाइनबीचको वर्षौंदेखिको संघर्ष र त्यसले उब्जाएका सामाजिक जटिलतामा केन्द्रित छन् कथाहरू । वृद्धवृद्धाको सुसार गर्ने केयरगिभरको काममा खटिने क्रममा आफैं एकुन्टा कथा बाँचिरहेका युवायुवती दयनीय लाग्छन् । रोजगारीका लागि प्यालेस्टाइनबाट अवैध रूपमा इजरायल छिर्न असफल प्रयास गर्ने युवक शेरिफ होस् या वर्षौंदेखि प्यालेस्टाइनी भूमिमा रहेकी आफ्नी वृद्धा प्रेमिकासँग भेट्ने लालसामा जीवनको आखिरी सास गनिरहेको अरबी मूलको वृद्ध होस्, हतभागी पात्रहरूको ताँती छ । 'माइ लाइफ इज अ मिराकल', 'बूढो मान्छेको मन', 'जेरुसलायम सेल जहाव' र 'बा' जस्ता कथामा आएका वृद्ध पात्र त उस्तै लाग्छन् । कताकता पुनरावृत्ति भएका छन् पात्र र परिवेश ।

ती वृद्धहरू कतै सन्तानबाट परित्यक्त ज्येष्ठ नागरिकका रूपमा नयाँ पुस्तामा मौलाएको व्यक्तिवादी सोचको प्रमाण बनेर आएका छन् त कतै देशको इतिहासकै सग्लो धरोहर भएर पोखिएका छन् । इजरायल र प्यालेस्टाइनको विवादको चुरो र युद्धले निम्त्याएका दूरगामी असर बुझ्न त्यस्ता पात्रलाई प्रवक्ता नै मान्दा हुन्छ कथामा । प्यालेस्टाइन भूमि हडपिएको सम्बन्धमा एक ठाउँमा वृद्ध पात्रको विश्लेषण छ : युरोपमा यहुदीहरूमाथि भएको क्रूर अत्याचारको बदलामा विनाकारण यहाँ प्यालिस्टिनीहरूले मूल्य चुकाउनुपरेको मात्र हो ।' भूगोलमाथि आ-आफ्नो हकदाबी गर्दै चलेको संघर्षका बीच कतिपय किंवदन्ती जस्ता लाग्ने द्विदेशीय प्रसंग थुप्रै छन् । वृत्तान्त पढ्दै जाँदा कथाकारले कथा कम र बढी चाहिं संस्मरण र टिपोट लेखे जस्तो पनि लाग्छ । धेरै कथामा रिपोर्ताज शैली देखिन्छ ।

कथाकार कृष्णपक्ष केही कथामा उही परिवेशमा 'क्रिश' बनेर देखिनुले पनि कथानक-घेरो माछाको अक्वारियम जस्तो बन्न पुगेको झल्को मिल्छ । तर, क्रिश अरबी बालुवामा पसिना फिटेर जीवन चिल्याउन अन्त्यहीन प्रयास गर्ने ती तमाम श्रमिकको प्रतिनिधि बनेर देखिएका छन् । 'अनुहार', 'अपरिभाषित प्रेम', 'डायरीका पानाहरू' लगायतका केही कथाले त पुस्तकलाई अनावश्यक मोटो मात्रै बनाएका छन् । कला कलाका लागि भने झैं कथा कथाका लागि बनेका छन् ती ।

परदेशमा दुःखको असिनापानीले चुटेको सपनाको बिस्कुनदेखि स्वदेशको सशस्त्र युद्धको छिपछिपे प्रसंगसम्मको आयाम छ कथामा । शीर्ष कथा 'तिर्खा' मा यौनलाई भोक र प्यास जस्तै शारीरिक आवश्यकताका रूपमा अर्थ्याउने प्रेमा जस्ता खुला सोचका पात्र एकातर्फ छन् । अर्कातिर, मुस्लिम संस्कारमा निकै सङ्कुचित घेरामा बाँचेका इसरत जस्ता नारी पात्र सम्बन्धको मोडमा काँचो धागो जस्तै फुस्किएर हराउने सामान्य जस्तो लाग्ने तर नमीठो सामाजिक रीत छ । अहिले हामीले बाँचिरहेकै समाजका फरक अभ्यास र गतिका सजीव चरित्र हुन् दुवै ।

समग्रमा भर्भराउँदो यौवनको क्षय गरेर भए पनि सुरक्षित जीवनको खोजीमा फन्को मारिरहेको आम जिन्दगीको कथा हो यो संग्रह । तर, बुढ्यौलीसम्म यात्राको दूरी नाप्दा पनि कुनै कथाले पूर्णता पाउँदैन । कृष्णपक्षले पहिलो कथाकृतिमार्फत मध्यपूर्व र अरबको तापमान बुझ्न सघाउँदै पाठकसामु आशलाग्दो कथाकार हुर्काएका छन् । आफू बाँचिरहेको समाजको एक्स-रे गर्दै उनको कथायात्राले उँचाइतिर निशाना ताकेको छ, भलै इजरायल र प्यालेस्टाइनबीच पछिल्लो समयमा दीर्घकालीन युद्धविराम भएको होस् ।

देश बाहिरको अनुभूति - प्रवीण बानियाँ (नागरिक दैनिक )

[caption id="attachment_2068" align="alignright" width="150"] प्रवीण बानियाँ[/caption]

हाम्रो देशबाट बर्सेनि लाखौंको संख्यामा पौरखी युवाहरू श्रमबजारको खोजीमा विदेसिन बाध्य छन्। आफू र आफ्ना परिवारका लागि धेरथोर खुसी किन्ने, घर बनाउने, अभावको धारिलो घेरा नाघेर अलिकति भए पनि आनन्दको सयम बाँच्ने, ऋण तिर्ने आदि इत्यादि सपनाका साथ हरियो राहदानी बोकेर अरब जाने युवाको लस्कर आज पनि उस्तै छ। उनीहरूसँगै अलिकति यो देश पनि उतै जान्छ।

देशका सपना–विपना, सुख–दुःख पनि उनीहरूसँगै जान्छन्। यो देशको भाग्य र भविष्यको ठूलो हिस्सा पनि सँगै जान्छ। र, ती युवाहरू विदेशमा गएर पैसासँग आफ्ना सपना–रहरहरू विनिमय गर्छन्। यही यथार्थ बोकेका बलिया कथाहरू पढ्न पाइन्छ, ‘तिर्खा'मा। एक वाक्यमा भन्नुपर्दा ‘तिर्खा' देशबाहिरको श्रमबजारमा बाँचिरहेको सानो नेपाल हो।

उनका कथामा पाइने एउटा विशेषता उनी निर्माण गर्दागर्दै कथामा कविता लेखिसक्छन्। कविताको सौन्दर्य कथाहरूमा पोखिसक्छन्। र, कथालाई कविताजस्तो बनाइदिन्छन्। आफूले भन्न चाहेको कुरा सुकिला विम्ब समातेर भनिदिन्छन्। उनका कथाहरु पढ्दै जाँदा कथा कम र बढी कविता पढेझैं लाग्छ।

युवा कथाकार कृष्णपक्षको नवीन कृति तिर्खामा २३ थान छोटा कथा छन्। अधिकांश कथाको मूल विषय डायास्पोरा र त्यसले जोड्ने जीवनका विविध सिलसिलाहरू नै हुन्। एउटा नेपाली नागरिक देशबाहिर गएर के–के गर्छ, जीवन कसरी बाँच्छ, त्यहाँको देशकाल, समाज, संस्कृति, राज्यव्यवस्था र इतिहासले उसलाई कसरी र कुन रूपमा प्रभावित पार्छ भन्ने कुरा प्रस्तुत कृतिभित्र समेटिएका अधिकांश कथामा खास विषय बनेका छन्। कथा नितान्त अनुभूतिपरक छन्। तर, त्यो अनुभूतिमा आफ्नो देश कहीँ छुटेको छैन। यहाँको राष्ट्रियता कतै हराएको छैन। घर र परिवारका सम्झना कथामा हरबखत उभिन आइपुग्छन्। आफू कामदारका रूपमा रहँदै आएको ठाउँ र त्यहाँका विभिन्न पक्षहरूले कथामा प्रशस्तै ठाउँ लिएका छन्।

कृष्णपक्षका कथाको जग अनुभूति नै हो। जसले गर्दा कथाहरू बढी निबन्धात्मक चरित्रमा संरचित छन्। सरसर्ती कथा पढ्ने पाठकलाई उनका कथा कविता पढेजस्तो सक्छ। अर्थात्, उनका कथामा काव्यिक सौन्दर्य र त्यसखाले तत्वहरूको उपस्थिति बलियो छ। कथाको विषय र त्यसको केन्द्रियता, कथाले माग गर्ने पात्र र पात्रहरूको विस्तार, घटनाक्रमको सिलसिला तथा परिस्थितिको निर्माणले कथाहरूले घुमौरो बाटो बनाएका छन्। अर्थात्, कथामा तात्विक दायरा भत्किँदै, सम्हालिँदै अघि बढेको छ। कथाले आंशिक आख्यानको माग गर्दछ। कथालाई घटनाक्रम र पात्रको आवतजावतका बीचमा फिँजाउन सकिएन भने कथा दबाबका बीचमा टुंगिन्छन्। त्यो बेला कथाकारिता खुम्चिन पुग्छ। त्यसको हानि कृष्णपक्षका कथामा खड्किएको पक्ष हो।
यौन अन्त्यहीन र नितान्त प्राकृतिक भोक हो, यसमा फरक मत नहोला। सम्बन्धमा समझदारी बन्छ भने यौनको भोक जहाँ र जहिले पनि परिपूर्ति गर्न सकिन्छ। यौनको भोक मेट्नका लागि कुनै वैधानिक सम्बन्ध नभए पनि फरक पर्दैन भन्ने कुरालाई छुट दिएको छ, कृतिको शीर्ष कथा ‘तिर्खा'मा। बहुसंख्यक कथामा इजरायल स्थान विशेषका रूपमा बारम्बार दोहोरिएर आएको छ। प्यालेस्टाइन र इजारायलबीचको राजनीतिक द्वन्द्वको पृृष्ठभूमि र द्वन्द्वोत्तर समाजमा अघि बढिरहेको दुई देशीय राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक, धार्मिक अवस्था र त्यसले सिर्जना गरेका थुपै्र घटनाक्रम कथाहरूमा सहायक विषय बनेर आएका छन्। त्यसैगरी, नेपाली युवा देशबाहिर रहँदा कसरी त्यहाँको परिवेशसँग मिल्छ, अतिरिक्त सम्बन्ध कसरी सुरु हुन्छन्, कुन रूपमा विकसित हुन्छन् र कसरी अन्त्य हुन्छन् भन्ने कुरा पनि केही कथामा विषय बनेका छन्। अतः कृतिभित्रका बहुसंख्यक कथा डायस्पोरिक जीवनशैली र त्यससँग रोकार राख्ने अन्य पक्ष परिपरि घुमेका छन्।

पुरानो ‘फर्म्याट'का कथाहरू पढ्दै आइरहेका पाठकका लागि कृष्णपक्षका कथा नयाँ लाग्छन्। उनी कथामा फरक चरित्र देखाउन रुचाउँछन्। त्यसले कथाकारितालाई कुनै न कुनै रूपमा उज्यालो थपेकै छ। कथामा परम्परागत अनुशासन र दायरालाई अनिवार्य नठानी फरक शैली प्रस्तुत दिन खोजेको देखिन्छ। उनका कथामा पाइने एउटा विशेषता उनी निर्माण गर्दागर्दै कथामा कविता लेखिसक्छन्। कविताको सौन्दर्य कथाहरूमा पोखिसक्छन्। र, कथालाई कविताजस्तो बनाइदिन्छन्। आफूले भन्न चाहेको कुरा सुकिला विम्ब समातेर भनिदिन्छन्। उनका कथाहरु पढ्दै जाँदा कथा कम र बढी कविता पढेझैं लाग्छ।

सरल भाषामा उन्नत कथा खोज्नेका लागि कृष्णपक्षका कथा गुरुकुल लाग्छन्। कथाहरूमा चोखा विम्ब, संगीत र ओजपूर्ण शब्द खोज्नेहरूका लागि उनका कथाले झनै ठूलो महत्व राख्नेछन्। समसामयिकतालाई बुझ्ने र व्यक्त गर्ने अनि जीवन र जगतलाई हेर्ने उनको कथाको झ्याल नितान्त बेग्लै छ। कथाकारले त्यो झ्याल भर्खरै खोलेजस्तो लाग्छ, जसको उज्यालो उनका कथाभरि पोखिएको छ। उनका हरेक कथामा पाइने प्रस्तुतिको कोमलता, लालित्यले कुनै पाठकीय मन र मस्तिष्कलाई थाहै नपाई छोइसक्छ।

यी सबै कुराका बीचमा पनि कथाकारले कथाहरूमा केही रिक्तता, केही अभाव छाडेका छन्। केही टिप्पणी गर्ने सुविधा दिएका छन्। विषयको छनोटमा कथाकारले जुन चेतनास्तर र क्षमता राखेका छन्, कथा निर्माण र प्रस्तुतिमा भने चाहिने प्राविधिक कौशलता चित्तबुझ्दो पाइँदैन। कतिपय अवस्थामा कथा राम्ररी बुनिएका छैनन्। आवश्यकीय ठाउँमा कथाले मागेअनुसार पात्र पेस गरिएको छैन। कतिपय कथा पात्रहरूकै अभावमा टुंगिएका छन्। कति ठाउँमा कथालाई तन्काउन कन्जुस्याइँ गरिएको छ। उत्तम कथाका लागि भने यी घाटाकै कुरा हुन्।

अंग्रेजी साहित्यको ‘नन् फिक्सन राइटिङ'मा पाइने विविध कलेवर विषयको प्रभाव कृष्णपक्षका कथामा पाइन्छन्। यिनका कथामा अंग्रेजी साहित्यका १८/१९ औं शताब्दीका प्रसिद्ध कथाकार र कथाको चित्र पनि भेटिन्छ। भलै, सिर्जनाको प्रभाव पर्छ। नत्रभने कवि, लेखकका पछाडि संसार किन लाग्ने? सिर्जनाका माध्यमबाट आम मानिस र जगतले आफ्ना दुःख र पीडालाई सुख र आनन्दमा रूपान्तरण गर्न सक्दैन भने उनीहरूका रचना किन पढ्ने? कृष्णपक्षका कथाले पाठक हृदयलाई छुँदैनन्, आम मानिसलाई सुखद् अनभूति दिलाउँदैनन् भने उनका कथाको पछि किन लाग्ने?

 

Post by Ramesh Kandel.

यौन आदर्शको कथा - राम गोपाल आशुतोष (नयाँ पत्रिका )

[caption id="attachment_2056" align="alignright" width="150"] राम गोपाल आशुतोष[/caption]

एकान्त होस् । पृष्ठभूमिमा बजिरहेको होस् स्वरसम्राट नारायणगोपाल गुर्बाचार्यका कालजयी आवाज –

पर्खी बसेँ आउला भनी मेरो उठ्ने पालो
या आजै र राती के देखेँ सपना मै मरी गएको.....
वा तिमी जुन रहरले ममा फुल्न आयौ ...

सोही परिवेशमा प्रेम÷यौनकथा पढ्दाको आनन्द ! त्यस्तै अवस्थाबाट गुज्रनु, आफ्ना विस्मृतिहरूमा बहनु । कल्पेर कुनै कालखण्डमा मनको अतिथि । अथवा प्रेमी वा प्रेमिका सम्झनु । घात वा प्रतिघात, विछोड वा मिलन !

तिर्खा समग्रमा प्रेममा यौन आदर्शको कथा हो । सबलपक्ष के हो भने विपी कोइरालामा जस्तै कथाकार कृष्णपक्षमा पनि राजनीति नियमग्रस्त सामाजिक वस्तु हो र साहित्य स्वच्छन्द वैयक्तिक तत्व हो भन्ने धारणा स्पष्ट छ ।विपीले मानवमनका अन्तरनिहित सत्यहरू खोजी गरेर, अनुसन्धान गरेर सूक्ष्म हृदयका तर बलाई अध्ययन गरी कथामा प्रयोग गरे । कृष्णपक्षले आधुनिक वा उत्तर आधुनिक युवामनभित्र छिरेर उनीहरूको जीवनलाई खोतलेर प्रेम र यौनजीवनलाई उजागर गर्ने कोसिस गरेका छन् । विदेशी भूमि र जनजीवनलाई चपक्क टिपेर कथामा उन्ने प्रयास प्रशंसनीय छ ।

काठमाडौँमा अचेल धेरै पुस्तक आएका छन् । धार फरकफरक । काव्य, गीत, गजल, कथा, उपन्यास, नियात्रा, निबन्ध, आत्मकथा जीवनी आदि । अब प्रभाव वा अनुगुञ्जनको आदि वा अन्त्य हुन्न । कवितामा गोपालप्रसाद रिमाललाई लेख्नेहरू, भूपिलाई छुने हरू, वैरागी काँइला वा ईश्वर बल्लभलाई आदर्श मान्नेहरू धैरै छन् । कथामा विपीलाई अनुवाद गर्न खोज्नेहरू, इन्द्रबहादुर राईलाई पछ्याउन खोज्ने हरू, गुरूप्रसादलाई पुनरलेखन गर्नेहरू, परशु प्रधान वा हृदयचन्द्रसिंह प्रधानका पदचापमा आफ्नो लेखनको भविष्य देख्नेहरू धेरै छन् । यो एब्जायटी अव् इन्फ्लुयन्स् हो । ह्यारोल्ड ब्लुम्सले यस मनोवैज्ञानिक प्रक्रियालाई प्रभावको चिन्ता भनेका छन् ।

हामीले अनुभूत गरेको तर स्वीकार नगरेको सत्य कि एउटा लेखकले अन्यको प्रभाव वा रस ग्रहण गर्छ । तर आपूmले ग्रहण गरेको प्रभावको आभास आम पाठक वा लेखकलाई नहोस् भन्ने हरेक युवा वा वृद्ध लेखकको मनोदशा हुन्छ । उसले भरपुर प्रयास पनि गर्न खोज्छ । तर अध्येयतालाई थाहा हुन्छ । नयाँ कथा पुरानालाई चिरेर निस्कन्छ । यसरी अध्ययन गर्दा एउटा दुर्घटनाको डर सधैँभरि रहन्छ । पुराना कथा वा काव्यमा रहेका विचलन वा विडम्बना नयाँमा पनि रहने ।

यस्तै अभिगुञ्जन या अनुगुञ्न वा प्रभावमा सिर्जित कथासञ्चयन हो तिर्खा । युवा आख्यानकार कृष्णपक्षको नवीनतम कथाकृति । कूल २३ थान कथाको यो यस सब्ग्रहभित्र स्वदेश र विदेशका कथाव्यथाहरू छन् । प्रेम र युद्ध, यौन र हिंसा, इतिहास र सभ्यता, देश र अर्थतन्त्र समाज र सामाजिक विडम्बना र दुर्घटना आदिको दस्तावेज हो यो कथासञ्चयन । तिर्खा समग्रमा प्रेममा यौन आदर्शको कथा हो । सबलपक्ष के हो भने विपी कोइरालामा जस्तै कथाकार कृष्णपक्षमा पनि राजनीति नियमग्रस्त सामाजिक वस्तु हो र साहित्य स्वच्छन्द वैयक्तिक तत्व हो भन्ने धारणा स्पष्ट छ । विपीको राजनीति र साहित्यिक व्यक्तित्व फरक छ । कृष्णपक्षमा पनि आर्थिक लाभ र कथालेखनको धेय फरक देखिएको छ । विपीले मानवमनका अन्तरनिहित सत्यहरू खोजी गरेर, अनुसन्धान गरेर सूक्ष्म हृदयका तर बलाई अध्ययन गरी कथामा प्रयोग गरे । कृष्णपक्षले आधुनिक वा उत्तर आधुनिक युवामनभित्र छिरेर उनीहरूको जीवनलाई खोतलेर प्रेम र यौनजीवनलाई उजागर गर्ने कोसिस गरेका छन् । विदेशी भूमि र जनजीवनलाई चपक्क टिपेर कथामा उन्ने प्रयास प्रशंसनीय छ ।

कथासञ्चयनको पहिलो कथा ।।।नूर एल लाइन’ इजरायल, सिरिया र प्यालेस्टाइनबीचको युद्धको कथा हो । भूमि, धर्म र जातीय अस्तित्वका लागि भएको द्वन्द्वले फैलाएको आतब्कबाट विश्वको कुनै पनि देश अछुतो रहने छैन भन्ने मूल उद्देश्य यस कथाको रहेको छ । यस कथाकी मूलपात्र नूरलाई मानव बमको रूपमा प्रयोग गरिएकी एक अभिशप्त देशभक्त प्यालेष्टिनी नागरिकका रूपमा चित्रण गरिएको छ । प्रेमको आदर्श र दर्शन यस कृतिको अर्को विशेषता हो । वास्तविक लेखक वा साहित्यकार पर म्परागत सामाजिक निषेधको विपक्षमा हुन्छन् । वेद वा ग्रन्थ वा विविध पक्षबाट प्रभावग्र हण गरेर सारसंक्षेपले यो कथासञ्चयन सजिएको छ । दोस्रो कथा ।।।अपरिभाषित’ प्रे म पढेपछि आम पाठकले यही अनुभूत गर्नेछन् । प्रविधि र सञ्चारको विकासले लेखक, कलाकार वा आरजेका प्रशंसक घटाइदियो । नत्र, आदर्श मान्ने र प्रशंसकका रूपमा उनीहरूप्रतिको अनुराग र आदर्श बयान गरिनसक्नुको हुन्थ्यो । पाठक र लेखकबीचको आदर्श र दर्शन अनि कलाको भाषा र भूगोल हुँदैन भन्ने सन्देश दिन कथाकार सफल देखिन्छन् । तेस्रो कथा ।।।तिर्खा’ एक्काईशौँ शताब्दीको नारीको प्रेम हो । मिडियाको शक्ति र दुरुपयोगदेखि कथाकी नारी पात्र प्रेमाको खुल्ला यौनधारणा र सम्बन्ध यो कथाको मूल कथावस्तु हो । पुरुषसत्तालाई लात हानेर पुरुषले भोग्दै र फाल्दै आएको नारीले पुरुषलाई भोग्दै फाल्दा कस्तो विपरित क्रिया हुन्छ भन्ने पुरुष मनोदशाको द्वन्द्वात्मक प्रस्तुति सघन छ । ।।।अर्को मृत्युको कथा’ विदे शीभूमिमा श्रम खर्चिने र यो देशको अर्थतन्त्र धान्ने युवाको कथा हो । जसले प्र त्याक्रमणमा गरेको हत्याको सजाय मृत्यदण्ड पाउँछ । यो कथा पढेपछि पाठकको आँखामा आँशु अवश्य आउँछ । अरबीभूमिमा यस्ता घटना सामान्य हो ।

नेपाली साहित्यमा इतिहासदेखि वर्तमानसम्म आर्यहरूले एकछत्र राज्य गरेका छन् । उत्कृष्टदेखि भुईँफुट्टासम्मले इज्जत पाएका छन् । १२८ भाषाभाषिका यही ने पाली भाषाकै कारण दमित भएको आरोप गैर नेपालीभाषिहरूले लगाएका छन् । भाषिक र जातीय अहब्कार प्रायः नेपालीभाषिमा छ । आफ्नो जातिलाई उच्चकोटीको र तप र त्यागले मात्र अघि बढेको हो भन्ने बताउने प्रयास कथाकारले ।।।इसरत’ कथामार्पmत गरेका छन् । मुसलमान केटीको प्रेमप्रस्ताव अस्विकार गर्ने ।।।म’ पात्रले आफ्नो उद्देश्य र लक्षका अघि उभिएकी मुसलमान इसरतलाई तगारो ठान्छन् । भित्र कतै गढेको प्रेमलाई मारेर उनी आदर्श पात्र बन्ने अ÷सफल प्रयास गर्छन् । ।।।पर्खालपारिको देश – इजरायल’ यस कथासञ्चयनको एक महत्वपूर्ण कथा हो । यसले प्रत्येक मानवीय संवेदनालाई छुन्छ । यसरी अध्ययन गर्दै जाँदा मृत्यु चिन्तन कथाकार कृष्णपक्षको रु चिको विषय हो कि भन्ने भान हुन्छ । मृत्यु र पराजयका विषयमा उनको दर्शन निकै प्र शंसनीय छ । उनी भन्छन्, ।।।पराजय र मृत्युका कथा नलेख्न आग्रह गर्नेहरूसँग एकदम असहमत छु ।’ हो पनि । अचेल प्रत्येक पाइलामा मृत्यु छ । जागिर या अन्य कामका सिलसिलामा बिहान सकुशल बाहिर गएको पतिपत्नी, विद्यालय वा कलेज गएका छोराछोरीको मृत्युको खबर कुन शीर्षकमा आउने हो थाहा नै हुँदैन । इजरायल र पालेस्टाइनको युद्धको शिकार निर्दोष बेरोजगार युवा भइरहेकामा कथाकार विक्षिप्त छन् । ।।।मनोरम वस्ती’ लेखकको सेल्फ पोट्रेट हो । आफ्नो लेखन आदर्श र शैली प्रस्तुत गर्ने क्रममा उनले सरल वा क्लिष्टबीचको द्वन्द्वात्मकता प्रस्तेत गरेका छन् । स्पष्ट लेख्ने कि कालजयी लेख्ने भन्ने द्वन्द्वात्मक कलाशैलीको दुई पात्रबीचको सम्बाद पढेपछि थाहा हुन्छ कथाकार दिगोपनमा विश्वास गर्छन् । सरलताको वकालत गर्ने कथित सर लवादी मनोरम वस्तीजस्ता लेखकको भविश्य सुनिश्चित नभएको ठहर उनी गर्दछन् ।



विश्वविद्यालयका पाठ्यक्रममा अहिलेसम्म १७ औँ शताब्दीका कथा वा एकादेश शैलीका कथा पठनपाठन हुनु विडम्बना हो भन्ने कथाकार कृष्णपक्षको भाषा निकै सरल छ । काव्यात्मक कथा भन्ने उनको शैलीले पाठकको मन छुने छ । आँशु, हाँसो, अनुभव र भोगाइका अनेक जब्घार तरेपछि उनी कवि बनेका हुन् । प्रत्येक जीवनको आफ्नै दृष्टिकोण र दर्शन हुन्छन् । एकै आदर्श र उद्देश्य भएका राजनीतिक पार्टीभित्र पनि मतभेद हुन्छ । सत्यको धरातल सबैको एकै हुन्न । फरक हुन्छ । यस कथासञ्चयनको अर्को विशेषता भन्नु रुने र हाँस्ने, दुख्ने र पीडा भोग्ने सबै हामी नै हौँ । पसिनाको खेती गर्नेहरूको हो । विदेशमा श्रम बेच्न अभिशप्त नेपाली युवाहरूको हो । सपना देख्ने तर सपना हराएका विपन्न वर्गको हो । के ही यथार्थ र केही कल्पनाजस्ता लाग्ने सत्य बुन्ने कृष्णपक्षले खडा गरेका तमाम पात्र हामी नै हौँ । भोगेको दुःख र गुमाएको सपना हाम्रै हो । ईश्वरको तस्बिर, माइ लाइफ इज अ मिराकल, बा, रीत आदि कथा राम्रा छन् । औसत कथाले कथा परम्परारालाई नै धानेको छ । विपी कोइराला, सुवास घिसिब वा युधिर थापाका कथाका कथालाई आदर्श मानेजस्ता लाग्नेलाई तिर्खाभित्रका कथाले तिर्खा मेट्ने छन् ।  यदि उत्तरआधुनिक साहित्यका जनक ज्याक्स डेरिडाले झैँ टेक्स्टलाई
टुक्राटुक्रा पार्ने र टेक्ट बाहिर होइन भित्र पसेर पढ्ने हो भने कृष्णपक्षका कथा औसत लाग्ने छन ।

 

कृष्णपक्षको शुक्ल संकेत - जिके पोखरेल (पुलेसो )

सिर्जनाको मूल्यबोध न भ्याल्युमा हुन्छ न त भोल्युममा नै ! त्यसको आफ्नै सत्ता हुन्छ पाठकसित सिधा सम्पर्कको । र, प्यास बोकेर बसेका पाठकको असीमित ‘तिर्खा’ मेट्ने जिम्मेवारी हुनुपर्छ लेखकको । हुन त लेखक र पाठकको सत्ता सकुनी पाशाजस्तै हुन्छ, महाभारतको । एक सिक्काका दुई पाटा, जो समिपमा भएर पनि सम्मुख हुनै सक्दैनन् । उता साउनको उत्तरार्धमा ‘रूखो झरी’ बोकेर नेपाली आकाशको कालो बादल मडारिएर देश जलमग्न र पैरोले ध्वस्त भएको छ । यता भदौको पूर्वार्धमा काव्यिक ‘तिर्खा’को कुराले पाठकमा क्रोध नै जन्मिहाले पनि अन्यथाचाहिँ हुनेछैन ।

‘कृष्णपक्ष’ उपनामधारी कृष्ण थापाले ‘तिर्खा’ नाम राखेर मध्यम कलेवरको किताबमा बाइस थान छोटा कथा समेटेर बर्खायामको गर्मीमा ‘तिर्खा’को कुरा उठाएका छन् । इजरायलमा कार्यरत नेपाली युवाको अन्तष्करणले देखेको मध्यपूर्वी एसियाको जीवनपद्धतिको रूपमा किताबका पानाहरूमा अङ्कित भएर आएको ‘तिर्खा’लाई डायोस्पोराको डकार सम्झिने छुट पनि छ पाठकलाई । तर, बुझ्नुपर्ने के छ भने यो इजरायलमा बस्ने नेपालीको बासी आप्रवासी ह्याङओभर होइन । विदेशी कामदारको हैसियतले युद्धग्रस्त क्षेत्रमा जीवन व्यतीत गर्नुपर्दाका तीतामीठा सम्झनाको सौगात भन्दा झन उपयुक्त हुन्छ यसलाई । गत महिना इजरायल र प्यालिस्टाइनको गाजा क्षेत्रमा राम्रै ‘बमदोहोरी’ चल्यो । रूस र युक्रेनको ‘क्षेप्यास्त्र देउडा’ पनि हेर्न लायक थियो । यी र यस्तै द्वन्द्वको चपेटामा परेका विश्वमानवका साझा वेदना पात्रहरूका अनुभूतिसँग घोलेर सिर्जना गरिएका यथार्थपरक घटनाहरूको नालीबेली छ किताबमा ।

संस्कार, संस्कृति, मानवतावाद र विश्वपरिवेश सेटिङका उम्दा कथाकार हुन् ‘कृष्णपक्ष’ । विहान गड्गडाएर बेलुका सुक्ने खहरे खोलाका कित्तामा राख्न सकिँदैन यिनका कथालाई । माक्र्सवादीहरूले भन्ने गरेको ‘बुर्जुवा कित्ता’का यी ‘कामदार’ लेखकले विदेशी भूमिमा पसिना मात्रै बगाएनन्, उब्रिएको थोरै समयमा लेखेका कथामा दिमाग पनि लडाएका छन् । फुर्किने र सुर्किने नेपाली लेखकहरूका साझा प्रवृत्तिहरूबाट बचेर आगामी दिनमा आफूमा केही सुधार ल्याउन खोजे भने यी ‘तिर्खालु’ कथाकार कृष्णपक्षका कथा शुक्लपक्षजतिकै शीतल र चम्किला बन्नेमा शंका गर्नुपर्दैन ।

‘तिर्खा’ कथासंग्रहका सर्जकको नोस्टाल्जिक पाटो ढलान नगरेको पुलजत्तिकै कमजोर छ । ‘तिर्खा’ र ‘कहाँ गइस दिदी’बाहेक अरू कथाले पाठकको मन जित्छन् भन्ने भ्रम नपालेको भए हुन्थ्यो लेखकले । तर पारदेशिक स्थान, काल र पात्रका मनोदशाको चित्रण गरिएका ‘नूर एल आइन’, ‘अर्को मृत्युको कथा’, ‘बा’, ‘ईश्वरको तस्बिर’ आदि कथाले नेपाली कथाको क्षेत्रमा आफ्नो ‘स्पेस’ बनाउने हैसियत राख्छन् । भाषिक कला र बिम्वको भरमार प्रयोगले कथा पढुञ्जेल लेखकलाई सराप्नु पर्दैन, बरू समय कटानीको राम्रो बहाना बन्न सक्छ ।
कथाको परिवेश सेटिङ, वस्तुविन्यास, चरित्राङ्कन र भाषिक कलाको तालमेलमा यदाकदा कथाको विधातात्विक चिन्तन पराजित भएको देखिन्छ । कथा पढ्दै जाँदा निबन्ध हाबी भइदिन्छ । र, पात्र त कता विलाउँछ कता । यतिखेर झिनो कथानक ९एयित० आकाशम्म बिलाएको बोइङ विमानजस्तो थर्को मात्रै छोडेर हराउँछ । भाषा खिरिलो छ, वस्तुविन्यास पत्यारिलो छ र, छ परिवेशको अनुपम बान्की । यी तीन कुराको यस्तो राम्रो सेटिङ हुँदाहुँदै पनि बबुरो ‘प्लट’ कतै शून्य आकाशमा हराएको पात्रको खोजीमा जुनकिरीको पीँधजस्तो धिपाधिपे टुकी बालेर खोजी हिँड्छ ।

अर्को कुरा यो अाधि उपन्यास हो । अर्थात्, कथोपन्यास । कथाको लेखक कृष्णपक्ष र बहुकथाको पात्र कृष्णले इजरायली भूमिका आख्यानचूर्णहरूलाई एउटै मालामा उन्न ‘न्यारेटेर’को भूमिका खेलेको प्रतीत हुन्छ । यस क्रममा इजराइल–अरब संघर्ष र त्यसले निम्त्याएको ‘गाउँलाई नै निर्जन बनाउने दीर्घक्रीडा’ भित्रका धार्मिक–राजनैतिक आक्रोशको अङ्कन गरिएको छ । जन्मजात दुस्मनीका कारण त्यस्ता दुई जात र दुई धर्मका बीचमा तेस्रोमुलुक (युरोप–अमेरिका) ले राम्रोसँग चलखेल गर्न भ्याएको राजनीतिक यथार्थको पाटोमा अन्देखा हुन खोज्नु लेखकको ‘फ्लप चतुर्याइँ’ साबित भएको छ । तथापि सुरूदेखि अन्त्यसम्म एकै बसाइमा पढिसक्ने हो भने आख्यानहीन उपन्यासको स्वाद चाख्छ पाठकले ।
०००
‘जीवनका अनेक रूपहरू छन् । रङहरू छन् । आयामहरू छन् । मौसमसँगै र परिवेशसँगै मानिसका कथाहरू कति लेखिन्छन् कति । यसरी प्रत्येक मानिस आख्यानका अलिखित अध्यायहरू बाँचेका हुन्छन्,’ यो प्रस्टोक्ति लेखक स्वयंको हो । यस हिसाबमा कथाकार कृष्णपक्ष शुक्लपक्ष बनेका छन् पात्रहरूको जीवनचित्रको उत्खननमा । राज्य, कानुन र वर्गशीर्षको रेखांकनबाहिरका प्राणी ठानिएका सडकछापको ‘हिरोइज्म’ चर्चेर लेखकले पाठकीय सहानुभूति र संवेदना जित्ने उपक्रममाथि विजय प्राप्त गरेका छन् । यद्यपि, यस सिलसिलामा उनले संवेदना र सहानुभूति बिक्री गरेर सस्तो लोकप्रियता कमाउने ‘लुब्ध शैली’को भने तिरोहण गरेका छन् । यी कथा बालुवाउपर बिस्कुन फिँजाएर तिर्खैतिर्खा तड्पीएको मरूभूमिका व्याथा मात्र होइनन् । लेखक आफैँ भाँैतारिएका परदेशका प्रतिविम्ब र नोस्टाल्जिक मनले कोरेका आम मानिसका साझा संवेदना पनि हुन् ।

सत्य एउटै हुँदैन । र, सापेक्ष अर्थ आरोपित हुन्छ सत्यको । यस सन्दर्भमा गत महिना विश्वको समाचारको स्रोत बनेको इजरायली आक्रमण ‘सापेक्ष अर्थ’का रूपमा उल्लेख्य देखिन्छ । नेपाली युवा पत्रकारले ‘गाजाका हातहरू’ बनाउन सहयोग याचना गरिरहँदा उता इजरायलमा बस्ने नेपाली युवाचाहिँ त्रासमा पिल्सिरहेका थिए भन्ने यथार्थको चित्रण छ यी कथाहरूमा । त्यस स्थान र कालका सामाजिक, राजनीतिक, भौगोलिक र पारदेशिक भोगाइको पृथक् अर्थसम्प्रेषणमा केन्द्रित छन् यी सीमापारिका कथाहरू ।

संस्कार, संस्कृति, मानवतावाद र विश्वपरिवेश सेटिङका उम्दा कथाकार हुन् ‘कृष्णपक्ष’ । विहान गड्गडाएर बेलुका सुक्ने खहरे खोलाका कित्तामा राख्न सकिँदैन यिनका कथालाई । माक्र्सवादीहरूले भन्ने गरेको ‘बुर्जुवा कित्ता’का यी ‘कामदार’ लेखकले विदेशी भूमिमा पसिना मात्रै बगाएनन्, उब्रिएको थोरै समयमा लेखेका कथामा दिमाग पनि लडाएका छन् । फुर्किने र सुर्किने नेपाली लेखकहरूका साझा प्रवृत्तिहरूबाट बचेर आगामी दिनमा आफूमा केही सुधार ल्याउन खोजे भने यी ‘तिर्खालु’ कथाकार कृष्णपक्षका कथा शुक्लपक्षजतिकै शीतल र चम्किला बन्नेमा शंका गर्नुपर्दैन ।

शुक्लपक्षको उज्यालो - राजकुमार बानियाँ (कान्तिपुर दैनिक)

[caption id="attachment_2074" align="alignright" width="150"] राजकुमार बानियाँ[/caption]

रेगीस्तान अन्जान सहर, गल्ली, महल वा झ्यालखानामा हजारौंले आफ्नो यौवन, बल र पसिनाका साथै समय नै बेच्छन । र त्यसै क्रममा आफू शुन्य समय बाँचेको जस्तो अनुभूति गर्छन । बालुवाको अपार बिस्कुन फिजाएर तिर्खै तिर्खाले तड्पिएको रेगीस्तानी श्रम शिविरमा खुन संग नुन साटिरहेका युवक युवतीका सुख र दुख, आशा र उदासी. प्रेम र प्रणय अनि साहस र सपनालाई समेटिएको छ कथा संग्रह तिर्खामा ।

पुस्तकका २३ थान छोटा कथामा आफ्नै किसिमको मिठास छ । उनको आख्यान-विमर्श छ ' प्रत्येक मानिसले आख्यानका अलिखित अध्यायहरु बाँचेका हुन्छन । हामीले आख्यान बाँचेका छौं, मिथ्या बाँचेका छौं, सपना बाँचेका छौं ।'